Streszczenia i opracowania lektur szkolnych klp klp.pl
Planując swoje wielkie dzieło – cykl Komedia ludzka” Balzak pisał:
Dzieło moje musi mieścić w sobie wszystkie typy i stany, malować wszystkie zjawiska społeczne tak, aby nie pominąć ani jednej sytuacji, ani jednej fizjognomii, ani też najmniejszego rysu dzieciństwa, starości, wieku dojrzałego, polityki, sądownictwa, wojny.
Społeczeństwo jest też głównym tematem Ojca Goriot. Balzak przedstawia obywateli Paryża doby restauracji; pokazuje, jak po rewolucji wykształca się nowe społeczeństwo.

Podziały społeczne

W Ojcu Goriot,/i> Balzak koncentruje się przede wszystkim na elitach; opisuje arystokrację oraz ubogich, lecz dobrze urodzonych młodych ludzi. Ich celem jest awans społeczny, kusi ich perspektywa wielkiej kariery. W tym celu jednak muszą zaznajomić się z zasadami obowiązującymi w Paryżu, zrozumieć reguły gry i poznać dobrze swoje miejsce s strukturach społecznych. Społeczeństwo francuskie wciąż bowiem jest niemal kastowe, podziały są bardzo wyraźne. Ideały rewolucji nie zostały zrealizowane, równość to wciąż utopia. Granica między szlachtą a mieszczanami jest wyraźna, lecz podziały istnieją też wewnątrz arystokracji.

Znacznie wyżej w hierarchii znajduje się tak zwana „stara szlachta”, z tradycjami. Ci, którzy tytuł zdobyli później, niejednokrotnie korzystając z rewolucyjnego zamieszania, by uszlachetnić swoje nazwisko, cieszą się mniejszym szacunkiem. Od ancient regime’u nie zmniejszyła się też rola koligacji rodzinnych. Ze względu na pokrewieństwo z wysoko cenioną wicehrabiną de Beauseant, Rastignac – ubogi student, znajduje się na lepszej pozycji niż bogata żona bankiera – Delfina.
Krewny wicehrabiny de Beauseant przez Marcillaków; te słowa wymówiła hrabina prawie z emfazą, z dumą pani domu szczycącej się iż przyjmuje u siebie jedynie ludzi dystyngowanych.
Obok właściwego urodzenia ważna jest także dbałość o kontakty z odpowiednimi ludźmi. Dlatego tez córki Goriota zerwały z nim kontakty. Młode kobiety pragnęły awansu społecznego, w którym ojciec – handlarz zbożem, był przeszkodą i powodem do wstydu w towarzystwie. Także Anastazja, gdy stała się hrabiną de Restaud przestała widywać się z siostrą. Jak tłumaczy Rastignacowi pani de Beauseant:
Restaud jest urodzony, żonę jego przyjęto za swoją, jest przedstawiona u dworu; natomiast siostra jej, bogata siostra, piękna Delfina de Nucingen, żona giełdziarza umiera ze zgryzoty; zazdrość ją pożera, jest o sto mil od siostry; siostra nie jest już jej siostrą,; te kobiety zapierają się siebie wzajem, jak zaparły się ojca.
Jednak pozycja społeczna ojca nie przeszkodziła obu córkom w korzystaniu z jego pieniędzy. Odwiedzały go zawsze, gdy potrzebowały pewnych sum na pokrycie swoich wydatków.

Pieniądz

Obok pochodzenia, to właśnie majątek stanowi główne kryterium oceny wartości człowieka. Styl życia arystokracji wiąże się z bywaniem, pokazywaniem się, imponowaniem strojami i powozami. Boleśnie przekonał się o tym Rastignac, gdy został potraktowany z lekceważeniem przez służbę pani de Restaud, ponieważ przybył z wizytą pieszo – nie było go stać na wynajęcie powozu. Walcząc z wyrzutami sumienia napisał wzruszający list do matki i sióstr z prośbą o pieniądze, które, jak twierdził, były mu niezbędne do zrobienia kariery i zdobycia fortuny. Wsparcie rodziny pozwoliło mu na zakup drogich strojów i styl życia godny młodego człowieka z dobrej rodziny. Jednak Vautrin tłumaczył, ze przynależność do prawdziwej elity wymaga znacznie większych nakładów:
Jeśli chcesz błyszczeć w Paryżu, musisz mieć trzy konie, tilbury na rano, karetę na wieczór, razem dziewięć tysięcy franków na same wehikuły. Byłbyś niegodny swego losu, gdybyś zostawiał tylko trzy tysiące rocznie u krawca, sześćset franków w perfumerii, trzysta u szewca, tyleż u kapelusznika. (...) dodaj do tych pierwszych potrzeb trzysta ludwików na papu, tysiąc franków na dach nad głową.(...) Zapominam służącego i grooma! Może Krzysztof będzie nosił twoje czułe bileciki?
Pieniądz jest więc w Paryżu najważniejszy, to cel wszelkich zabiegów i starań. Małżeństwa nie są zawierane z miłości, niezmiernie istotną kwestię stanowi posag panny i zasobność kawalera. Ślub z właściwie wybraną kobietą to dla mężczyzny element kariery i zdobywania majątku.

Pozycja kobiet

Dużo miejsca w powieści Balzak poświęca sytuacji kobiet w społeczeństwie. Jest ona bardzo specyficzna – z jednej strony kobiety są niemal całkowicie ubezwłasnowolnione, z drugiej zaś – mają olbrzymią władze.

Przede wszystkim jednak cel ich życia to zawarcie odpowiedniego małżeństwa. Mają na to szansę tylko wówczas, gdy rodzina zapewni odpowiedni posag. Z dniem ślubu kobieta traci prawo do wniesionych przez siebie pieniędzy, staje się całkowicie zależna od męża. Kwestią umowy jest wysokość kwoty wypłacanej jej co miesiąc przez małżonka. Oczywiście kobiety nie maja prawa do prowadzenia interesów, inwestowania, zdobywania pieniędzy. Jednocześnie arystokratki są rozpieszczone, oczekują opłacania ich zachcianek i kaprysów. Odpowiedniego prezentowania się wymaga od nich społeczeństwo. Małżeństwo staje się więc upokarzająca walką o pieniądze; kobiety decydują się na poniżenie, byle tylko zdobyć potrzebne sumy. Codziennością arystokratek są wizyty u lichwiarzy i zastawianie biżuterii, porcelany.
Oto życie połowy kobiet w Paryżu: zbytek na zewnątrz, męczarnie w duszy. Wszak istnieją kobiety zmuszone prosić kupców o fałszywe rachunki. Inne muszą okradać mężów: jedni myślą, że kaszmir za dwa tysiące franków kosztuje pięćset, drudzy, że kaszmir za pięćset wart jest dwa tysiące. Spotyka się biedne kobiety, które głodzą własne dzieci i ciułają, by mieć suknię. (...) Są kobiety, które sprzedają się mężom, by panować nad nimi.
Nie znajdując miłości w małżeństwie, kobiety szukają jej u kochanków. Najczęściej jednak są wykorzystywane, ich naiwność sprawia, że płaca za ukochanych długi, pomagają im w karierze i zdobyciu majątku.

To paradoks francuskiego społeczeństwa – same nie mogąc zarabiać, decydują o tym, kto zdobędzie fortunę. Mają olbrzymią władzę, ponieważ to one zajmują się życiem towarzyskim; organizują bale, przyjęcia, bywają w teatrach. Od bycia przedstawionym właściwej kobiecie, może zależeć kariera mężczyzny. Zdobycie wpływowej kochanki to cel większości młodych ludzi. Jak tłumaczy pani de Beauseant:
W Paryżu powodzenie jest wszystkim, to klucz do władzy. Jeżeli kobiety znajda w tobie dowcip, talenty, mężczyźni uwierzą w to, o ile ich nie wyprowadzisz z błędu
Mężowie arystokratek tolerują ich kochanków; sami też nie dochowują wierności. Nie stanowi to tematu tabu, związki pozamałżeńskie nie gorszą, są jedynie tematem plotek towarzyskich.

Moralność

Moralność w społeczeństwie francuskim jest bardzo specyficzna. Stosunki międzyludzkie opierają się na zakłamaniu; dominuje egoizm i wykorzystywanie drugiego człowieka dla własnych celów. Powszechne są intrygi, plotki. Wszyscy akceptują te zasady, wydają się one oczywiste. Zakłamanie porządnych obywateli obnaża Vautrin. Jest przestępcą, poszukiwanym galernikiem. Wydaje się jednak bardziej uczciwym człowiekiem – reguły w świecie przestępczym są jasne: szczerość, lojalność, wierność. Vautrin podkreśla, że choć to on jest aresztowany, prawdziwi przestępcy to ludzie z paryskich elit. Jakub Collin to złodziej, ale baron de Nucingen także robi nieczyste interesy, Anastazja okrada męża; nawet ojciec Goriot wzbogacił się wykorzystując dramatyczną sytuację – nieurodzaj i głód. Nie można też nazwać etyczną postawy, jaką prezentują wobec ojca Anastazja i Delfina. Obie wykorzystują go, nie okazują żadnej wdzięczności. Nie zjawiają się nawet, gdy Goriot umiera.

Obraz społeczeństwa przedstawiony przez Balzaka jest bardzo negatywny. Nie ma tam miejsca na ludzkie uczucia, prawdziwą miłość, bezinteresowną przyjaźń. Najważniejszą wartością stał się pieniądz. W społeczeństwie wciąż są podziały; awans jest możliwy, lecz w ściśle określonych granicach, wymaga tez olbrzymiego poświęcenia i upokorzeń. Przede wszystkim jednak niezbędne jest przyjęcie głównej zasady obowiązującej w Paryżu:

Świat to śmietnik, starajmy się utrzymać na wyżynach.



Polecasz ten artykuł?TAK NIEUdostępnij






  Dowiedz się więcej
1  Ojciec Goriot - streszczenie szczegółowe
2  Główne wątki powieści
3  Katalog bohaterów